انواع دار قالی و شناخت اجزای آن؛
اگر شما هم از طرفداران فرش دستباف هستید، احتمالا این سوال برای شما نیز پیش می‌آید که دار قالی چیست، چه اجزایی دارد و انواع آن چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
قطعا وقتی دار قالی را مشاهده کنید اجزای آن برای شما کمی گنگ بنظر می‌رسد.
ما در این مقاله سعی کرده‌ایم تا تمامی انواع دار قالی را با اجزای آن توضیح دهیم تا بتوانید براحتی با طرز کار و کاربرد آن آشنا شوید.
اجزای تشکیل دهنده دار قالی:
1-هاف 2-سردار 3-راسترو 4-کوجی 5-گوه 6- زیردار
1-سردار، راسترو و زیردار جزو اسکلت اصلی دار قالیبافی هستند. این اجزا تقریبا در تمامی انواع دار قالیبافی ثابت هستند.
اسکلت و چهارچوب دار، دارای 4 وجه میباشد، دو وجه افقی موازی، وظیفه ایجاد شکل ظاهری دار و مهار چله‌ها را برعهده دارند. میله بالایی دار به سردار معروف است و میله پایینی دار، زیردار نام دارد که از نظر جنس، می‌توانند چوبی یا فلزی باشند. دو میله عمودی که به آنها راسترو گفته می‌شود هم وظیفه اتصال سردار به زیردار و نگهداری آنها را برعهده دارند.
2- هاف: چوب هافی، قابلیت بالا و پایین رفتن دارد و با قرار گرفتن بین سردار و کجو، می‌تواند با زیاد و کم کردن فاصله ضربدری بین چله‌ها، عملیات پود‌کشی را ساده‌تر کند. چوب هافی در انواع دار قالی که دارای کوجی می‌باشند، وجود دارد.
3-کوجی، نیره‌گی، گله یا گرت‌کجو: این 4 اسم، در واقع نام یک اجزا از دار هستند که در مناطق مختلف از نام‌های مختلف آن استفاده می‌شود.کجو یک میله با قطر 5 سانت است که جنس آن، بسته به جنس دار می‌تواند چوبی یا فلزی باشد. این وسیله از کج شدن دار فرش، جلوگیری می‌کند. همچنین وظیفه تنظیم چله‌ها و تفکیک آنها را نیز بر عهده دارد.
اصولا کجو در دار قالی‌های دستباف فارسی‌باف کاربرد دارد و در دار قالی‌های ترکی‌باف از آن استفاده نمی‌شود.
4- گوه: زبانه مثلثی از جنس چوب است، که برای شل و سفت کردن چله، زمان‌هایی که فرش را به پشت برمی‌گردانند، استفاده می‌شود. گوه در شکاف مستطیلی راست‌رو‌ها قرار می‌گیرد. با کوبیدن گوه به سمت داخل، فاصله سردار و زیردار بیشتر شده و تار‌ها سفت و محکم می‌شوند و چرخاندن قالی آسان‌تر می‌شود. اگر یکی از گوه‌ها شل‌تر یا سفت‌تر از دیگری کوبیده شود، دار از شکل اصلی خود خارج شده و کج می‌شود.
5-فندک: فندک یک میله استوانه‌ای است که جنس آن می‌تواند چوبی یا فلزی باشد. در فاصله 30 سانتی از سردار قرار می‌گیرد و مثل سردار عمل می‌کند. فندک بیشتر در قالی‌های استان تبریز و استان‌های غربی کاربرد دارد و جزو اسکلت دار بحساب می‌آید.
انواع دار قالی : 1- دار قالی افقی 2- دار قالی عمودی 3- دسته سوم امروزه به انواع دار قالی اضافه شده و دار قالی هوشمند نام دارد.
1- دار قالی افقی :
دار قالی افقی یا خوابیده یا زمینی، بیشتر در روستاها و ایلات و عشایر کاربرد داشته و جزو قدیمی ترین نوع دار هستند که امروزه منسوخ شده‌اند.
سردار، زیردار، هاف، کوجی و چهار میخ چوبی یا فلزی اجزای تشکیل دهنده آنها است. دار، بوسیله چهار میخ روی زمین کوبیده شده و مهار می‌شود. این دارها براحتی قابل حمل هستند و چون نصب و استفاده آسانی دارند عشایر داخل چادر از آن استفاده می‌کنند. البته این دارها به دلیل داشتن مشکلاتی مثل کمردرد، گوژپشتی و زایمان سخت دربین خانم‌ها، گزینه مناسب و استانداردی نیستند و همچنین جای زیادی را اشغال می‌کنند. به همین خاطر در حال منسوخ شدن می‌باشند.
2-دارهای عمودی:
دارهای عمودی، خود به سه دسته دار ثابت یا فارسی، دار ترکی یا تبریزی و دار گردان تقسیم می‌شوند. البته دارهای فندک‌دار نیز جزو دارهای عمودی هستند.
1-2)دار ثابت یا فارسی: بهترین دار در بین انواع دارها، دارهای ثابت می‌باشند که برای فرش‌های بزرگ و ظریف کاربرد دارند. به ارتفاع 30 تا 40 سانت درون زمین رفته و ثابت می‌شوند. با افزایش طول قالی ارتفاع بافنده نیز باید تغییر کند.
2-2)دار تبریزی یا ترکی: این نوع دار، به دلیل راحتی استفاده از آن، محبوبیت بالایی در بین انواع دار قالی دارد. اجزا تشکیل دهنده آن سردار، زیردار، راسترو، پایه، هاف و نیمکت است. چله‌ها دور سردار و زیردار پیچیده شده‌اند و پس از بافت قسمتی از فرش با انجام پایین‌کشی، قسمت‌های بافته شده به پشت دار می‌روند و دیگر نیاز به قرار گرفتن در ارتفاع بالا برای بافت قالی نیست.
3-2)دار گردان: همانطور که از نام آن پیداست، دراین نوع دار قالیبافی، سردار و زیردار در حول محور خود می‌چرخند. اهرم‌هایی برای چرخاندن سردار و زیردار تعبیه شده است که بوسیله آن، چله‌های اضافی روی سردار پیچیده می‌شوند و بعد از بافت قسمتی از فرش، قسمت‌های بافته شده روی زیردار پیچیده شده و از آن طرف، چله‌های اضافی سردار رها می‌شوند.
3- دار قالی هوشمند: ساختار و چهار چوب این دستگاه مانند دارهای قدیمی سنتی است با این تفاوت که شیارهایی برروی گوردی پشت دار قالی ایجاد کرده‌اند، که چله‌ها داخل این شیارها قرار می‌گیرند. وجود شیارها باعث می‌شود که تارهای عقب و جلو از هم جدا شوند. یک دستگاه تار خوان صوتی بر روی دار نصب شده که با برداشتن هر تار از چله شماره آن خوانده می‌شود. همچنین یک دستگاه دیگر برای خواندن رنگ‌ها روی دستگاه نصب شده است تا بصورت صوت رنگ مورد نظر را بخواند. این دستگاه هوشمند برای نابینایان اختراع شده است، تا بتوانند هنر بزرگ فرشبافی را براحتی آموخته و انجام دهند.
پیشنهاد میکنیم مطالب زیر را نیز مشاهده کنید
نظرات کاربران