شیرازه‌زنی یا شیرازه‌بافی چیست؟
شیرازه‌زنی، به نوارهایی که در حاشیه طولی فرش بافته می‌شود می‌گویند. این کار به منظور ایجاد استحکام و پایداری فرش و همچنین جلوگیری از ساییدگی و پارگی فرش انجام می‌شود. همچنین شیرازه‌ها در مقابل نم و رطوبت عایق هستند و بنابراین تا حد زیادی از رطوبت زدگی فرش و در نتیجه
ایجاد بیدزدگی و کپک جلوگیری می‌کنند.
در قدیم از نوارهایی به عرض 2 یا 4 سانتی‌متر برای شیرازه‌زنی استفاده می‌شد. شیرازه‌هایی از جنس پشم بز، که نسبت به پشم‌های حیوانات دیگر در مقابل بیدزدگی و نم و رطوبت مقاومت بیشتری داشتند.
همانطور که گفته شد انتخاب نخ شیرازه برای شیرازه‌زنی بسیار اهمیت دارد. زیرا اگر نخ مناسبی انتخاب نشود نه تنها از رطوبت و بیدزدگی جلوگیری نخواهد کرد، بلکه جلوه ظاهری فرش را نیز خراب می‌کند.
البته قابل ذکر است که شیرازه‌ها فقط بخاطر دلایل بالا زده نمی‌شوند. در واقع شیرازه جزوی از بافت است که اگر نباشد حاشیه‌ها کم‌کم بازتر شده و شکل فرش از بین خواهد رفت و به مرور از طول عرضی فرش، کم خواهد شد. درواقع شیرازه برای پلمپ فرش زده می‌شود.
نحوه شیرازه‌زنی:
نخی پشمی، هم رنگ متن فرش، که به عنوان شیرازه درنظر گرفته شده است را بصورت مدور و در جهت بافت فرش دور 4 الی 6 تار از تارهای حاشیه فرش می‌پیچند و برای اتصال بهتر شیرازه به تارهای فرش، یک پود ضخیم پس از هر رج به دور تار شیرازه می‌پیچند و داخل فرش فرو می‌برند. به همین
ترتیب از پایین تا بالای فرش را شیرازه‌زنی می‌کنند.
شیرازه‌بافی معمولا به دو صورت انجام می‌شود.
1-شیرازه‌زنی متصل: به شیرازه زنی که حین بافت فرش، توسط دستگاه یا قالیباف زده می‌شود، شیرازه‌زنی متصل گویند. چند رشته نخ خامه را که هم رنگ بافت ساده و متن اصلی قالی میباشد، به هم تابیده و به صورت گلوله کوچکی در می‌آورند که یک گلوله برای شیرازه سمت راست و یک گلوله برای شیرازه سمت چپ است. سر نخ گلوله را به 3 یا 5 تار (برحسب اندازه و ظرافت قالی) که قبلا در مرحله چله‌کشی برای شیرازه‌بافی در طرفین چله‌ها پیش بینی شده، گره می‌زنند.
پس از هر نوبت پود دادن گلوله را از تارهای شیرازه عبور داده و همراه سر پودها به صورت لوله‌ای یا حصیری پیچانده و محکم می‌کشند و این کار را درهمه رج‌ها تکرار می‌نمایند.
شیرازه بافی متصل خود به چهار دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از؛
• شیرازه حصیری( قالی‌های عشایری)
• شیرازه متوازی
• شیرازه متخاصم
• شیرازه متضاد
• شیرازه متقاتع
2-شیرازه‌زنی منفصل: این نوع شیرازه‌بافی بعد از اتمام قالیبافی و توسط رفوگر و با نخ و سوزن انجام می‌شود. نخ‌ها به کنار فرش دوخته می‌شوند که به آنها شیرازه می‌گویند.
شیرازه منفصل بیشتر در دارهایی که کوجی ندارند مورد استفاده قرار می‌گیرد، مثل دارهای ترکی در آذربایجان.
طرز بافت آن به این صورت است که سر پودها بعد از هر رج بافت از دور چله‌های شیرازه طرفین قالی گذشته و به داخل قالی برمی‌گردد. بعد از چندین رج حدود 5 سانتی‌متر سر یکی از پودها را به دو راست‌رو یا تسمه آهنی که برای این کار در طرفین دستگاه (بین قالی و راست روها) تعبیه شده است پیچیده و به داخل قالی برگردانده می‌شود و این کار در تمام طول بافت تکرار می‌شود. بعد از اتمام بافت سر پودها را از راست‌رو یا تسمه آهنی می‌برند و شیرازه را برحسب ظرافت قالی با سوزن به کناره‌های قالی به نحوی می‌دوزند که حالت شیرازه متصل را پیدا کند.
نکته قابل توجه این است که استحکام و کیفیت شیرازه‌پیچ متصل بهتر از نوع منفصل آن است.
در این مقاله سعی کردیم همه جزئیات شیرازه‌زنی را قید کنیم. امیدواریم به شما در جهت بالا بردن آگاهیتان نسبت به فلسفه شیرازه‌زنی و نحوه بافت و نگهداری آن کمک کرده باشیم.
پیشنهاد میکنیم مطالب زیر را نیز مشاهده کنید
نظرات کاربران